Κορωναϊός: Πώς επηρέασε τόσο την Ψυχολογία μας και πώς να το διαχειριστούμε

Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που χρησιμοποιείται ως μηχανισμός ώστε το σώμα μας να βρίσκεται σε επιφυλακή και να αντιδράσει αν χρειαστεί εφόσον απειλούμαστε από κάτι που ο εγκέφαλος αναγνωρίζει ως επικίνδυνο. Όπως γενικά στην ψυχολογία, ο φόβος μπορεί να οφείλεται σε ένστικτα που έχουμε με τη γέννησή μας αλλά και σε καταστάσεις του περιβάλλοντος οι οποίες μάς εκπαίδευσαν να αντιδράμε με ανάλογο τρόπο. 

 

Η φοβία δεν αφορά ένα συναίσθημα που ενισχύεται έπειτα από πραγματική και λογική απειλή. Ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές, είναι αποτέλεσμα του τρόπου ζωής και της λαθεμένης συμπεριφοράς ή/και αντίδρασής μας σε κάποιο αντικείμενο ή γεγονός και μπορεί να σχετίζεται με προηγούμενη έκθεση σε ανάλογη συμπεριφορά στο περιβάλλον μας (πχ πώς αντέδρασαν οι γονείς μας σε αντίστοιχο γεγονός), κάποιο τραυματικό γεγονός που έχει εντυπωθεί στη μνήμη μας καθώς και με "συμπεριφορές ασφαλείας" (safety behaviors) που αποκτήσαμε ανεπαισθήτως για να αντιμετωπίσουμε την αβεβαιότητα που βιώνουμε. Το μόνο πραγματικό σε μία τέτοια κατάσταση λοιπόν είναι το αίσθημα του φόβου που νιώθουμε, δεν είναι όμως πραγματικός ο κίνδυνος, που είναι αποτέλεσμα μιας αδικαιολόγητης ανησυχίας και αποτέλεσμα της γενικότερης ανασφάλειάς μας. Με λίγα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η φοβία συμβαίνει λόγω "λάθος συναγερμού" που αφορά τί έχουμε μάθει τον εγκέφαλό μας να αναγνωρίζει ως επικίνδυνο. 

 

Στη νοσοφοβία συγκεκριμένα για παράδειγμα, το άτομο φέρει ένα παράλογο αίσθημα φόβου ότι νοσεί ή κινδυνεύει από σοβαρή ασθένεια, ενώ η ειδική φοβία για το θάνατο ενισχύεται λόγω της ανικανότητάς μας να διαχειριστούμε την ανυπαρξία και το δικό μας τέλος. Σε παιδιά, το άγχος αφανισμού έχει συσχετισθεί με υψηλά επίπεδα αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης, γεγονός που κατ' επέκταση έχει συσχετισθεί με το fight-or-flight response (αμυντικός μηχανισμός/ένστικτο αυτοσυντήρησης) και την αντιμετώπιση ενός κινδύνου όπως περιγράφηκε παραπάνω. Στο σύγχρονο άνθρωπο, η αίσθηση πως δε ζει τη ζωή του σε συνδυασμό με την ασήκωτη καθημερινότητα και τον εξαναγκασμό που νιώθει το άτομο να την αντέξει, φαίνεται να ενισχύει ακόμη περισσότερο τη σκέψη πως ο θάνατος είναι κοντά άρα και το συναίσθημα που ακολουθεί αυτή τη σκέψη: το φόβο. 

 

 

Το άγχος αποδίδεται ως η ένταση που νιώθει το άτομο για κάτι που έρχεται και μπορεί να είναι (ή να μοιάζει) απαιτητικό ή τρομακτικό και αποτελεί κατάσταση εγρήγορσης και προετοιμασίας ώστε το άτομο να μπορέσει να ανταπεξέλθει. Ίσως ενισχύεται περισσότερο σε καταστάσεις που είναι άγνωστες ή νιώθουμε πως δεν μπορούμε να ελέγξουμε και μπορεί να λάβει προέκταση πανικού έπειτα από εκμάθηση του οργανισμού να ανταποκρίνεται με χρόνια υπερένταση σε ανησυχίες. "Συμπεριφορές ασφαλείας" συχνά χρησιμοποιούνται, όπως πχ αποφυγή,  οι οποίες όμως δεν βοηθούν να βιώσουμε στο "εδώ και τώρα" την κατάσταση που μας προκαλεί άγχος και έτσι να μάθουμε από αυτή, με αποτέλεσμα να έχουμε άγχος κάθε επόμενη φορά, ή, ακόμη χειρότερα, να θεωρήσουμε τραυματική εμπειρία το γεγονός και να έχουμε την σκέψη ότι το άγχος έρχεται κάθε επόμενη φορά που θα είμαστε σε αντίστοιχη κατάσταση. 

 

 

Συμπερασματικά, με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω και αναλογιζόμενοι τις συμπεριφορές ασφαλείας, καταλαβαίνουμε ότι το άγχος είναι μία άμυνα και προστασία σε αυτό που έρχεται και ο φόβος είναι το αποτέλεσμα μίας προετοιμασίας στο να αντιμετωπίσουμε την ασθένεια ή και το θάνατο, μιας και τα δύο τελευταία ενεργοποιούν την γενικότερη ανάγκη μας για αυτοσυντήρηση. Τι συμβαίνει όμως όταν ο κίνδυνος δεν είναι πραγματικός και πόσο πραγματικός είναι τελικά; 

 

Η όλη κατάσταση αυτές τις μέρες ενίσχυσε την ανησυχία μας και είναι ο λόγος που θελήσαμε αρχικά να ενημερωθούμε, να ψάξουμε και να πάρουμε απαντήσεις για το αν θα μας επηρεάσει, πώς και σε τί βαθμό: να πάρουμε απάντηση στο αν κινδυνεύουμε και πόσο πραγματικός είναι ο κίνδυνος δηλαδή. Στα social media αναρτήθηκαν εικόνες με ποσοστά, συμβουλές και άλλα και πολλοί προσπάθησαν να δώσουν μία ερμηνεία σε αυτά τα πρώτα δεδομένα, τα οποία αλλάζουν συνεχώς. Λόγω της άγνοιας της κατάστασης και του άγχους που ενισχύεται από αυτήν, πολλοί τρομοκρατήθηκαν και σε συνδυασμό με τη διαχείριση από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, οδηγηθήκαμε σε κατάστασης ακραίας ανησυχίας και πανικού, χωρίς όμως ο κίνδυνος να είναι πραγματικός στη ζωή μας. Όπως προκύπτει από τους παραπάνω ορισμούς, αυτό που κάνουμε είναι να ενισχύουμε το φόβο και το άγχος μας και να αποδιοργανώνουμε ακόμη περισσότερο τους μηχανισμούς του εγκεφάλου ώστε να μην έχουμε βοήθεια τελικά για το πώς να κινηθούμε ή να νιώσουμε, για το τί είναι πραγματική απειλή και τί όχι. Μεγαλοποιούμε ένα πρόβλημα χωρίς να υπάρχει λόγος, με ό,τι συνέπειες έχει αυτό στην ψυχική μας υγεία γενικότερα. 

 

Ο ιός ήρθε και προστέθηκε σε τέτοιους λάθος χειρισμούς και στο μόνιμο άγχος ή και θλίψη που ήδη βιώνουμε αυτές τις εποχές λόγω των υπολοίπων προβλημάτων που μας ταλανίζουν. Έχουμε απομακρυνθεί από τη φύση μας, ενώ η ανησυχία και η υπερβολή για ό,τι μας συμβαίνει είναι σημαντικό φαινόμενο για αρκετούς από μας. 

Ο ιός δεν είναι μία πραγματική απειλή αν δεν επηρεάζει τη ζωή κάποιου άμεσα, αν δηλαδή δε νοσεί ο ίδιος ή κάποιο αγαπημένο πρόσωπο, αλλά ακόμη και τότε δε σημαίνει ότι όντως απειλείται η ζωή μας. 

 

! Αν και όταν αρρωστήσουμε μπορούμε να φροντίσουμε τον εαυτό μας, να μείνουμε σπίτι και να πράξουμε όλα όσα μάθαμε τις προηγούμενες μέρες της ενημέρωσής μας.

 

! Μέχρι να μας επηρεάσει ο ιός, φροντίζουμε να ενισχύουμε την πρόληψη με πλύσιμο χεριών, χρήση χαρτομάντηλου, καλή διατροφή και ενυδάτωση του οργανισμού και όλα όσα αναφέρουν οι ειδικοί.

 

Το μόνιμο άγχος για ό,τι προκύπτει στη ζωή δεν βοηθά, όχι μόνο για το πώς μας κάνει να νιώθουμε εκείνη τη στιγμή, αλλά και γιατί συνεισφέρει στο "λάθος συναγερμό" και στο πώς εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας να αντιδρά σε ενδεχόμενα προβλήματα γενικότερα. Αντίθετα, η καλή ψυχική υγεία γενικότερα είναι ένδειξη ισχυρού ανοσοποιητικού συστήματος που θα βοηθήσει στην πρόληψη και αντιμετώπιση των ασθενειών. Γιατί λοιπόν να μην αποβάλλουμε το περιττό άγχος και να λάβουμε δράση όταν και αν χρειαστεί; 

 

 

1. Ενημερωνόμαστε μόνο από αρμόδιους επαγγελματίες υγείας, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι με βάση τη δική τους επιστημονική ιδιότητα και κρατάμε μακριά το άγχος για όταν χρειαστεί και όχι για πράγματα για τα οποία δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι ή δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητά μας. 

 

2. Ξεχωρίζουμε την προσωπική γνώμη που έχει δικαίωμα να έχει ο καθένας μας από τη γνώμη που εκφέρει κάποιος ως ειδικός και με το δικαίωμα της επιστημονικής του ιδιότητας. Μπορούμε να συζητάμε με τους δικούς μας ανθρώπους αν αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα αλλά δεν αγχωνόμαστε για πράγματα που δεν ξέρουμε ή που λέγονται χωρίς επίσημα στοιχεία και αποφεύγουμε να ανακυκλώνουμε μία ατέρμονη ανησυχία για τον ιό. 

 

3. Αποφεύγουμε να κάνουμε εικασίες και προβλέψεις για το μέλλον βασισμένες σε στατιστικά θνησιμότητας κτλ και δεν αγχωνόμαστε για θεωρίες από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν και δεν έχουν σχέση με το αντικείμενο. Τα δεδομένα αλλάζουν οπότε θυμόμαστε ότι η όποια επίσημη ενημέρωση αναζητάμε να λάβουμε βασίζεται στα μέχρι εκείνη τη στιγμή στοιχεία. Δεν υπάρχει λόγος εξάλλου να αγχωνόμαστε για το μέλλον αλλά έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και την επιλογή μας να ξεπεράσουμε όποιο πρόβλημα προκύψει στο "εδώ και τώρα". 

 

4. Κατανοούμε την πηγή του άγχους και της ανησυχίας μας. Αφού δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι ο ιός δεν θα είναι επικίνδυνος, πώς είμαστε τόσο σίγουροι επίσης ότι είναι επικίνδυνος; Από πού πηγάζει η υπερβολή μας; 

 

5. Συνειδητοποιούμε πως καμία άμυνα ή "συμπεριφορά ασφαλείας" (αποφυγή, υπερ-προετοιμασία, τελειομανία και άλλες) δεν μας απελευθερώνει από τη δυναστεία του φόβου. Όσο προσπαθούμε να ξεριζώσουμε το φόβο με λάθος και ακραία μέσα νομίζοντας ότι θα απαλλαγούμε από αυτόν, γελιόμαστε. Ο μόνος τρόπος είναι να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς και το πώς λειτουργούμε και να μην πανικοβαλλόμαστε ή πανικοβάλλουμε χωρίς σημαντικό λόγο. 

 

* Χριστίνα Γεωργαλλή
Ψυχολόγος, MSc με ειδίκευση στη Γνωστική Νευροεπιστήμη, Life Coach, Λογοθεραπεύτρια (SLP)

 

Γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στην Κω. 

Το 2010 εισήχθη στο Τμήμα Λογοθεραπείας του ΑΤΕΙ Ηπείρου (Ιωάννινα) από το οποίο αποφοίτησε το 2014 με βαθμό Λίαν Καλώς. Στα πλαίσια της πρακτικής της άσκησης εργάστηκε στο κέντρο αποκατάστασης «Ευεξία» στη Χαλκιδική, όπου αναλάμβανε κυρίως ενήλικες ασθενείς με διαταραχές επικοινωνίας και κατάποσης, ενώ εκπόνησε πτυχιακή έρευνα με αντικείμενο την δημιουργία πρωτοκόλλου αξιολόγησης διαταραχών επικοινωνίας και γνωστικών ελλειμμάτων ως επακόλουθο κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων. Μετά την απόκτηση του πτυχίου εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα και ως ελεύθερος επαγγελματίας. Παρακολούθησε τις εξελίξεις στο αντικείμενο με συμμετοχές σε συνέδρια, πιστοποιήσεις μεθόδων και μετεκπαιδεύσεις σε ολιγόμηνα προγράμματα από το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με αντικείμενο την ψυχιατρική και (νευρο)ψυχολογία. Παράλληλα, αρθρογράφησε σε διαδικτυακές εφημερίδες και περιοδικά, μεταξύ των οποίων η εφημερίδα της «Κοινότητας Νεφροπαθών και Μεταμοσχευμένων». 

Από τον Σεπτέμβρη του 2016 ζει μόνιμα στη Βρετανία. Το 2019 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης με μεταπτυχιακό δίπλωμα στην ψυχολογία και τις νευροεπιστήμες (Ειδίκευση στη Γνωστική Νευροεπιστήμη), το οποίο επιτρέπει την αναγνώρισή της ως ψυχολόγος, με βαθμό αντίστοιχο του Λίαν Καλώς. Η μεταπτυχιακή της έρευνα είχε ως αντικείμενο την μελέτη ελλειμμάτων ακουστικής/γλωσσικής επεξεργασίας/αντίληψης με χρήση EEG (ΗΕΓ-ηλεκτροεγκεφαλογράφημα) σε ασθενείς με νόσο Alzheimer. Kατά τη διάρκεια των σπουδών της συνείσφερε στην επιστημονική ομάδα του ερευνητικού εργαστηρίου νευροαπεικονίσεων PΑCO στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης. 

Είναι Γενική Γραμματέας του Οργανισμού Women in Action με έδρα τη Σκοτία, παρέχοντας και συμβουλευτική υποστήριξη ως ψυχολόγος σε γυναίκες/ζευγάρια με θέματα κυρίως Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας, αλλά και Αναπαραγωγής/Μητρότητας, Ενδοοικογενειακής Βίας ή Παρενόχλησης στον Εργασιακό χώρο. 

Είναι πιστοποιημένη Life Coach με πρόγραμμα 320 ωρών που φέρει Continuing Professional Development (CPD) πιστοποίηση στη Βρετανία και διατηρεί τη δική της ιστοσελίδα όπου παρέχει συνεδρίες συμβουλευτικής και επιμορφώσεις (The Psy Angles - www.thepsyangles.com). 

Είναι πιστοποιημένη στην παροχή πρώτων βοηθειών ψυχικής υγείας σε άτομα με αυτοκτονικό ιδεασμό, κρίσεις πανικού, κατάχρηση αλκοόλ ή/και ουσιών, άγχος, κατάθλιψη και ψύχωση, μεταξύ άλλων, από το NHS (National Health Service) Scotland.

Προσφέρει εθελοντική εργασία στον Οργανισμό Waverley Care ως σύμβουλος/ψυχολόγος σε φορείς του HIV ή/και για Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (ΣΜΝ), καθώς και σε ευπαθείς νέους ηλικίας 14-19 που αντιμετωπίζουν οικογενειακά προβλήματα (υγείας, φτώχειας, κατάχρησης αλκοόλ και ουσιών, κακοποίσης/αμέλειας) ώστε να πετύχουν τους στόχους τους, ενώ έχει διατελέσει εθελόντρια στη διδασκαλία της Αγγλικής γλώσσας σε πρόσφυγες (σχολικό/ακαδημαϊκό έτος 2018-2019). 

Είναι μέλος των BPS (Βρετανικού Συλλόγου Ψυχολόγων) και BNA (Βρετανικού Συλλόγου Νευροεπιστημών). 

Πηγή: www.psyangles.com