Πρόσφατα, περί τα μέσα Ιανουαρίου του 2021, ανακοινώθηκε από το ΣτΕ η δημοσίευση πέντε αποφάσεων της Ολομέλειάς του (ΣτΕ Ολ 44, 45, 46, 47, 48/2021) που συγκροτούν στην ουσία μια ενότητα και όλες αφορούν το ίδιο θέμα, τη μεταφορά του καζίνο της Πάρνηθας σε άλλη θέση και ειδικότερα τη μετεγκατάστασή του στην περιοχή (κατά την απόφαση) κτήμα (ευρύτερα γνωστό) «Δηλαβέρη» έκτασης, σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες[2] περίπου 50 στρεμμάτων.

Τι όμως ακριβώς είπαν οι παραπάνω αποφάσεις; Η πλέον κρίσιμη απόφαση ήταν η ΣτΕ Ολ 44/2021, η οποία εκδόθηκε επί αίτησης ακύρωσης του καζίνο Λουτρακίου και των σχετικών εταιρειών του ΟΤΑ Λουτρακίου που συμπράττουν σε αυτό. Στη δίκη άσκησαν παρέμβαση κατά των αιτούντων το καζίνο της Πάρνηθας και η ΕΤΑΔ Α.Ε. Με την απόφαση αυτή ακυρώθηκε (κατά πλειοψηφία 26 δικαστών του ΣτΕ έναντι 4 που μειοψήφησαν[3]) μια κοινή υπουργική απόφαση (των Υπουργών Οικονομίας και Ανάπτυξης και Οικονομικών) που είχε ως αντικείμενο τον καθορισμό των όρων της επένδυσης που προβλέπεται στον σχετικό νόμο (ν. 4499/2017) για τη μεταφορά του καζίνο της Πάρνηθας σε άλλη θέση εντός Αττικής. Η Κ.Υ.Α. αυτή ακυρώθηκε όχι για λόγους που αφορούν τη χωροθέτηση και τα χαρακτηριστικά της στη νέα θέση (κτήμα «Δηλαβέρη») αλλά για λόγους που αφορούσαν τη διαδικασία αδειοδότησης των καζίνο και την εισαγωγή με τον νόμο που επιτρέπει, κατ’ εξαίρεση, τη μεταφορά λειτουργούντος καζίνο σε άλλη θέση, ρύθμισης ατομικού χαρακτήρα  χωρίς να συντρέχουν ειδικές περιστάσεις ή επιτακτικοί λόγοι δημοσίου συμφέροντος που θα το δικαιολογούσαν.

Ειδικότερα, κρίθηκε ότι[4]: Με τις διατάξεις των άρθρων 6-10 του ν. 4499/2017 ο νομοθέτης επιτρέπει τη μεταφορά του λειτουργούντος, δυνάμει των διατάξεων του ν. 3139/2013, καζίνο της επιχείρησης «Ελληνικό Καζίνο Πάρνηθας Α.Ε.» (εφεξής ΕΚΠΑ ΑΕ), από την Πάρνηθα σε άλλη θέση εντός της Περιφέρειας Αττικής, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, προσδιορίζει δε τα γενικά χαρακτηριστικά της θέσης στην οποία επιτρέπεται η μεταφορά. Από τα γενικά χαρακτηριστικά της θέσης στην οποία επιτρέπεται η μεταφορά προκύπτει ότι η νέα θέση διαφέρει ουσιωδώς από τη θέση στην οποία λειτουργεί το καζίνο της ΕΚΠΑ ΑΕ, δυνάμει του ν. 3139/2013 και της κυρωθείσης με τον νόμο αυτό σύμβασης. Εισάγεται δε, με την ρύθμιση του ν. 4499/2017, απόκλιση από την πάγια διαδικασία χορήγησης των αδειών λειτουργίας καζίνο, η οποία προβλέπει, διαχρονικά, τη διενέργεια πλειοδοτικού διαγωνισμού για την παραχώρηση άδειας λειτουργίας καζίνο. Πρόκειται, συνεπώς, για ευνοϊκή, υπέρ της ΕΚΠΑ ΑΕ, ρύθμιση τυπικού νόμου, η οποία έχει ατομικό χαρακτήρα, καθ’ ο μέρος με αυτήν αίρεται η δεσμεύουσα την ΕΚΠΑ ΑΕ απαγόρευση μεταφοράς του καζίνο από το Ξενοδοχείο Mont-Parnes και παρέχεται στην εταιρεία το δικαίωμα μεταφοράς σε άλλη θέση, με τελείως διαφορετικά -ποιοτικώς- χαρακτηριστικά. Και ναι μεν το Σύνταγμα δεν αποκλείει, κατ’ αρχήν, την εισαγωγή με τυπικό νόμο ρυθμίσεων ατομικού χαρακτήρα, κατ’ απόκλιση από τη συνήθη διαδικασία, που καθορίζεται στην οικεία, κατά περίπτωση, νομοθεσία, πλην όμως, επειδή αυτό αποτελεί απόκλιση από τη συνταγματική αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, είναι επιτρεπτό μόνο κατ’ εξαίρεση, σε ειδικές περιπτώσεις, που δικαιολογούν τη θέσπιση ατομικών ρυθμίσεων με τυπικό νόμο[5]. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, κρίθηκε ότι δεν προκύπτει ότι συντρέχουν ειδικές περιστάσεις ή επιτακτικοί λόγοι δημοσίου συμφέροντος που θα δικαιολογούσαν τη θέσπιση με τον ν. 4499/2017 της ως άνω ατομικού χαρακτήρα ρύθμισης. Η απόφαση συστηματικά αντέκρουσε[6] τις ειδικές περιστάσεις ή τους επιτακτικούς λόγους δημοσίου συμφέροντος των οποίων έγινε επίκληση για να δικαιολογηθεί η ατομική ρύθμιση με τυπικό νόμο. Στο πλαίσιο αυτό αξίζει να γίνει ιδιαίτερη μνεία στην ειδικότερη σκέψη της απόφασης ότι η πραγματοποίηση επενδύσεων “για έργα ανάπτυξης”, η διατήρηση και η δημιουργία θέσεων εργασίας, καθώς και η αύξηση των εσόδων του Δημοσίου από την αύξηση των εσόδων των επιχειρήσεων καζίνο, θα μπορούσαν να συνιστούν λόγους δημοσίου συμφέροντος, που θα δικαιολογούσαν, ενδεχομένως, την εγκατάσταση καζίνο σε περιοχή με ευχερέστερη πρόσβαση και περισσότερο ελκυστική για τους χρήστες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι σκοποί αυτοί μπορούν αποτελεσματικά να εξυπηρετηθούν μόνο με την προσφυγή στην ανωτέρω εξαιρετική διαδικασία, δηλαδή την εισαγωγή με τυπικό νόμο ρυθμίσεων ατομικού χαρακτήρα υπέρ της συγκεκριμένης επιχείρησης, αντί για παράδειγμα με μια ανοιχτή διαγωνιστική διαδικασία.

Ο Δήμος Χαλανδρίου κατέθεσε και αυτός αίτηση ακύρωσης στο ΣτΕ και επί αυτής εκδόθηκε η απόφαση ΣτΕ Ολ. 45/2021. Με την αίτηση ζητούνταν η ακύρωση απόφασης της Γενικής Γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με την οποία προεγκρίθηκε η κατ’ αρχήν χωροθέτηση Ειδικού Χωρικού Σχεδίου [ΕΧΣ] για την μετεγκατάσταση του καζίνο Πάρνηθας στην περιοχή “Δηλαβέρη”, καθορίσθηκαν δε οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης στην περιοχή επέμβασης. Να σημειωθεί ότι το κτήμα «Δηλαβέρη» εντάσσεται στα όρια του Δήμου Αμαρουσίου αλλά εφάπτεται των ορίων του με τον Δήμο Χαλανδρίου και συνεπώς ο τελευταίος είχε πρόδηλο έννομο συμφέρον. Με την αίτηση ο Δήμος ισχυρίστηκε[7] ότι η μετεγκατάσταση του καζίνο στην επίμαχη θέση, την γειτνιάζουσα με την εντός των διοικητικών ορίων του περιοχή “Συνοικισμού-Πολύδροσου”, θα επιφέρει ανατροπή της πολεοδομικής και χωροταξικής λειτουργίας της ευρύτερης περιοχής, καθώς και επιδείνωση των οικιστικών και κυκλοφοριακών συνθηκών και της ποιότητας ζωής εν γένει. Εν συνεχεία, το Δικαστήριο χρησιμοποιώντας όσα κρίθηκαν στην παραπάνω απόφασή του (ΣτΕ Ολ. 44/2021) για το νομοθετικό έρεισμα της προσβαλλόμενη απόφασης, δηλαδή ότι οι διατάξεις των άρθρων 6 επ. του ν. 4499/2017, δυνάμει των οποίων εκδόθηκε η προσβαλλομένη σε αυτή την υπόθεση απόφαση προέγκρισης της χωροθέτησης, αντίκεινται στο Σύνταγμα, έκρινε κατά συνέπεια και αυτή ακυρωτέα και παρήλκε πλέον η εξέταση των λοιπών προβαλλόμενων από τον Δήμο Χαλανδρίου λόγων ακύρωσης[8].

Στις υπόλοιπες τρεις αποφάσεις (ΣτΕ Ολ. 46, 47, 48/2021) οι δίκες καταργήθηκαν δεδομένου ότι με τις παραπάνω αποφάσεις (ΣτΕ Ολ. 44, 45/2021) είχαν ακυρωθεί οι δύο προσβαλλόμενες πράξεις που ήταν προσβαλλόμενες (είτε η μία είτε και οι δύο κατά περίπτωση) και στις υποθέσεις αυτές.

Η κρίση του ΣτΕ στις παραπάνω αποφάσεις (και κυρίως στην ΣτΕ Ολ. 44/2021) βασίζεται σε μια πάγια προηγούμενη νομολογία, την οποία το Δικαστήριο αξιοποιεί συστηματικά –με παρόμοια διατύπωση -  τουλάχιστον από το 2005[9], είτε για να ακυρώσει νομοθετικές ρυθμίσεις ατομικού χαρακτήρα που σχετίζονται με σημαντικά έργα και επενδύσεις, είτε για να τις επικυρώσει, εφόσον συντρέχουν ειδικές συνθήκες και δεν παραβιάζουν άλλους συνταγματικούς ή υπερνομοθετικής ισχύος κανόνες. Απηχεί η απόφαση αυτή (ΣτΕ Ολ. 44/2021) ένα έντονο δικαιοδοτικό έλεγχο του Δικαστηρίου, το οποίο δεν αρκείται στην επίκληση  ειδικών συνθηκών ή λόγων δημοσίου συμφέροντος αλλά στην ουσία εξετάζει την ύπαρξη των συνθηκών αυτών καθώς του δημοσίου συμφέροντος. Εξετάζει ιδίως αν και κατά πόσο θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν οι συνθήκες αυτές και το δημόσιο συμφέρον χωρίς τον τυπικό νόμο που εισάγει ατομικού χαρακτήρα ρύθμιση. Η στάθμιση αυτή είναι καλοδεχούμενη και ιδιαίτερα θετική σε μια εποχή που η κακώς εννοούμενη «ανάπτυξη» χωρίς άλλες ευρύτερες σταθμίσεις είναι μια διαρκώς επεκτεινόμενη τάση τόσο στον δημόσιο λόγο, όσο και στην διοικητική πρακτική. Και αυτό διότι η ανάπτυξη δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός, χωρίς άλλες αναγκαίες σταθμίσεις ή και χωρίς γνήσια και εξαντλητική έρευνα για την ανεύρεση των κατάλληλων όρων αλλά και σημείων χωροθέτησης των μεγάλων έργων ανάπτυξης. Σε ένα αφαιρετικό επίπεδο θα έλεγε κανείς ότι, όπως ο νομοθέτης συγχέει τα όρια της διάκρισης των εξουσιών εισάγοντας νομοθετική ρύθμιση ατομικού χαρακτήρα, εισερχόμενος στην ύλη της διοίκησης, έτσι και το Δικαστήριο, συγχέει τα ίδια όρια, εισερχόμενο και αυτό στην του ύλη του νομοθέτη και της διοίκησης προβαίνοντας σε ένα έντονο έλεγχο των λόγων που δικαιολογούν την ενέργεια αυτή του νομοθέτη.

Η εξέλιξη αυτή είναι ιδιαίτερα θετική για την ποιότητα ζωής στο Χαλάνδρι. Το Χαλάνδρι είναι ένας Δήμος με περίπου 75.000 κατοίκους, περιστοιχισμένος από τον υπόλοιπο αστικό ιστό (και όχι για παράδειγμα από κάποιο βουνό ή θάλασσα), ο οποίος έχει κατ΄ ουσίαν μόνο ένα μεγάλο πνεύμονα πρασίνου (τη Ρεματιά του Χαλανδρίου). Έχει λοιπόν μεγάλη ανάγκη από νέους πνεύμονες πρασίνου και κοινόχρηστους χώρους. Αντίθετα, η εντατική δόμηση (και μάλιστα με καζίνο, γεγονός που συνεπάγεται μεγάλη πολεοδομική και κυκλοφοριακή επιβάρυνση) ενός κενού χώρου, τόσο κοντά στο Χαλάνδρι θα σήμαινε αναμφίβολα την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής (από κυκλοφοριακή και πολεοδομική) και θα αποτελούσε μια μεγάλη χαμένη ευκαιρία η πόλη να αποκτήσει πλησίον της ένα μεγάλο πάρκο ή έναν εν γένει κοινόχρηστο χώρο. Παράλληλα, οι λόγοι δημοσίου συμφέροντος για την μετεγκατάσταση του καζίνο της Πάρνηθας θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν με την μετεγκατάστασή του εκτός Πάρνηθας (όχι αναγκαία στο κτήμα «Δηλαβέρη») αλλά σε μια περιοχή που δεν είναι πολεοδομικά και κυκλοφοριακά επιβαρημένη. Ακόμα και αν ήθελε θεωρηθεί ότι το κτήμα «Δηλαβέρη» είναι το πλέον κατάλληλο σημείο, η απόφαση του ΣτΕ (ΣτΕ Ολ. 44/2021, σκ. 29) υπογραμμίζει ότι αυτό θα πρέπει να προκύψει από μια ανοιχτή διαδικασία στην οποία θα υπάρχουν εναλλακτικές προτάσεις. Η επιμονή του Δήμου Χαλανδρίου να προασπίσει την ποιότητα ζωής, όχι από ένα ιδιότυπο ελιτισμό αλλά από την ανάγκη για μια ορθολογική πολεοδομική ανάπτυξη που δεν εξετάζει μόνο τα οικονομικά δεδομένα αλλά και (ή καλύτερα κυρίως) την ποιότητα ζωής στην πόλη, είναι αξιέπαινη.

Η προσπάθεια όμως για ένα μεγάλο πάρκο ή εν γένει κοινόχρηστο χώρο στο κτήμα «Δηλαβέρη» (και για ένα συνολικά καλύτερο Χαλάνδρι) δεν ολοκληρώθηκε με τις παραπάνω αποφάσεις. Αντίθετα βρίσκεται στη μέση. Η μετεγκατάσταση του καζίνο της Πάρνηθας στο κτήμα «Δηλαβέρη» ενδέχεται να επιχειρηθεί εκ νέου[10] με κάποιες αλλαγές στους όρους της επένδυσης. Εδώ είναι που κατά τη γνώμη μου απαιτείται η ενεργοποίηση (πρωτίστως) όλων μας όσων κατοικούμε στο Χαλάνδρι και πέριξ αυτού. Η ενεργή συμμετοχή μας σε κάθε είδους κοινωνικά κινήματα (σε συνεργασία με τον Δήμο ή και αυτοτελώς) που θα διεκδικήσουν με πληρότητα και σοβαρότητα το αυτονόητο, ενίσχυση των κοινόχρηστων χώρων και του πρασίνου στην πόλη, σε κάθε ευκαιρία (είτε αυτή είναι το κτήμα «Δηλαβέρη», είτε οποιαδήποτε άλλη) είναι αναγκαίος όρος για να επιτύχει το σχετικό εγχείρημα.

Γρηγόρης Αυδίκος [1]
Διδάκτωρ Νομικής
Κάτοικος Χαλανδρίου 

====== 

[1] Διδάκτωρ Νομικής

[2] Βλ.https://www.kathimerini.gr/society/1059338/apo-tin-parnitha-to-kazino-paei-sto-maroysi-i-epidrasi-tis-metakomisis-sto-kykloforiako/

[3] Βλ. ΣτΕ Ολ. 44/2021, σκ. 30, όπου αναφέρεται η άποψη της μειοψηφίας, σύμφωνα με την οποία: «...από τις διατάξεις του ν. 4499/2017, σε συνδυασμό με την προσβαλλόμενη ΓΔΟΥ 235/1.7.2019 κοινή υπουργική απόφαση, συνάγεται ότι με αυτές προβλέπεται μεταφορά ήδη αδειοδοτημένης και λειτουργούσας επιχείρησης καζίνο και όχι ίδρυση νέας, με συνέπεια να μη μπορεί να θεωρηθεί ότι εισάγεται απόκλιση από την πάγια διαδικασία χορήγησης των αδειών λειτουργίας καζίνο, η οποία προβλέπει, διαχρονικώς, τη διενέργεια πλειοδοτικού διαγωνισμού για την παραχώρηση άδειας λειτουργίας καζίνο. Περαιτέρω, σε κάθε περίπτωση, συντρέχουν εν προκειμένω ειδικές περιστάσεις ή επιτακτικοί λόγοι δημοσίου συμφέροντος που δικαιολογούν τη μεταφορά, δεδομένου, ότι, όπως εκτίθεται αναλυτικά στη σκέψη 29, η εν λόγω μεταφορά σκοπεί, μεταξύ άλλων, στην πραγματοποίηση επένδυσης σημαντικού ύψους, στη διατήρηση υφισταμένων και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, καθώς και στην περιβαλλοντική αναβάθμιση της Πάρνηθας.»

[4] Βλ. Την αναρτημένη στην ιστοσελίδα του ΣτΕ περίληψη της απόφασης, προσβάσιμη σε http://www.adjustice.gr. Το τμήμα αυτό απηχεί της εκτενείς σκέψεις 28-29 της απόφασης ΣτΕ Ολ. 44/2021

[5] Σύμφωνα με την κρίσιμη μείζονα σκέψη της απόφασης του Δικαστηρίου (σκ. 27), στην οποία βασίστηκε η ακύρωση της ΚΥΑ: «27. Επειδή, όπως παγίως γίνεται δεκτό, το Σύνταγμα δεν αποκλείει, κατ’ αρχήν, την εισαγωγή με τυπικό νόμο ρυθμίσεων ατομικού χαρακτήρα (βλ. ΣτΕ 870/2018 Ολομ,  215/2016,  Ολομ, 2154/2015 Ολομ,  4362/1997 Ολομ, 1843 44/2008,  2888/1969,  690/1957,  1400/1948), κατ’ απόκλιση από τη συνήθη διαδικασία, που καθορίζεται στην οικεία, κατά περίπτωση, νομοθεσία και προβλέπει την έκδοση διοικητικών πράξεων, για την άσκηση π.χ. μιας επιχειρηματικής δραστηριότητας ή για την παραχώρηση ορισμένης άδειας. Τούτο, όμως, αποτελεί απόκλιση από την συνταγματική αρχή της διάκρισης των λειτουργιών και είναι επιτρεπτό κατ’ εξαίρεση, μόνο σε ειδικές περιπτώσεις, που δικαιολογούν τη θέσπιση ατομικών ρυθμίσεων με τυπικό νόμο· η συνδρομή δε των ειδικών αυτών συνθηκών πρέπει να προκύπτει από την αιτιολογική έκθεση του τυπικού νόμου και τα συνοδευτικά αυτής στοιχεία ή από τις συζητήσεις κατά την ψήφιση του νόμου στη Βουλή ή, τέλος, από τις συντρέχουσες πραγματικές περιστάσεις, υπό τις οποίες καθίσταται πρόδηλη η ανάγκη επιλογής από τον νομοθέτη της ως άνω εξαιρετικής διαδικασίας. Η διαπίστωση, εξ άλλου, της συνδρομής ή μη των ειδικών συνθηκών δεν αφορά, απλώς, τη διαδικασία ψήφισης του νόμου, αλλά ανάγεται στις προϋποθέσεις άσκησης της νομοθετικής λειτουργίας και υπόκειται σε δικαστικό έλεγχο, που είναι, πάντως, έλεγχος ορίων. Περαιτέρω, η θέσπιση με τυπικό νόμο ρυθμίσεων ατομικού χαρακτήρα τελεί υπό την προϋπόθεση ότι με τις εισαγόμενες ρυθμίσεις δεν παραβιάζονται συνταγματικές διατάξεις και αρχές, καθώς και οι κανόνες του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή άλλοι κανόνες υπερνομοθετικής ισχύος. Τέτοιοι κανόνες είναι, μεταξύ άλλων, οι απορρέοντες από την συνταγματική αρχή της ισότητας [άρθρο 4 Συντάγματος] και από το δικαίωμα συμμετοχής στην οικονομική ζωή της χώρας, με την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στο πλαίσιο ανταγωνιστικής αγοράς [άρθρο 5 Συντάγματος], καθώς και η συναφής αρχή της διαφάνειας κατά τη θέσπιση ρυθμίσεων που ευνοούν ορισμένα πρόσωπα ή κατηγορίες προσώπων ή περιορίζουν τον ανταγωνισμό, ώστε να δύναται να διαγνωσθεί εάν οι ρυθμίσεις αυτές κινούνται εντός των συνταγματικών ορίων (πρβλ. ΣτΕ 2153/2015 Ολομ,  376/2014 Ολομ, 3059/2009 Ολομ,  3976/2009  Ολομ,  1847/2008 Ολομ,   1458/2019, 965/2007 κ.ά.).»

[6] Βλ. ΣτΕ 44/2021, σκ. 29, σημεία Α-Δ.

[7] Βλ. ΣτΕ 45/2021,. σκ. 13

[8] Βλ. ΣτΕ 45/2021,. σκ. 14

[9] Βλ. ενδεικτικά ΣτΕ τμ. Ε΄ 1567/2005 (Γήπεδο ΑΕΚ), ΣτΕ τμ.Ε΄ 965/2007(ΧΥΤΑ στον Δήμο Φυλής), ΣτΕ Ολ. 1847/2008 (Γήπεδο ΑΕΚ), ΣτΕ Ολ. 3059/2009 (Λεωφόρος – Βοτανικός), ΣτΕ Ολ. 376/2014, ΣτΕ 2153/2015 (Γήπεδο ΑΕΚ), βλ. επίσης  Φ.  Σπυρόπουλος Φ., Κοντιάδης Ξ., Ανθόπουλος Χ., Γεραπετρίτης Γ. (επ. διευθ.), Σύνταγμα, κατ' άρθρο ερμηνεία, Σάκκουλας, Αθήνα 2017, σελ. 722.

[10] Βλ. ενδεικτικά σχετικό δημοσίευμα https://www.cnn.gr/oikonomia/epixeiriseis/story/250702/kazino-parnithas-ti-apanta-i-etaireia-gia-tis-apofaseis-toy-ste