Η πανδημία του νέου τύπου κορωνοϊού, COVID-19 είναι μια πρωτόγνωρη εμπειρία για όλους, η οποία προκάλεσε με τον ερχομό της σημαντικές αλλαγές και ανατροπές στην καθημερινότητά μας και γέννησε μια σειρά από επώδυνα συναισθήματα, όπως φόβο, αυξημένο άγχος, ανησυχία, αγωνία, απόγνωση, πίεση, αβεβαιότητα για το μέλλον, θλίψη, πανικό, εκνευρισμό, σύγχυση, απειλή θανάτου, απελπισία και αποδιοργάνωση, τόσο στους ενήλικες, όσο και στα παιδιά και τους εφήβους.

Τα παραπάνω αρνητικά συναισθήματα πολλές φορές δεν είναι εύκολο να τα διαχειριστεί κάποιος, ειδικά αν έχει αναλάβει τον δύσκολο και απαιτητικό ρόλο του γονέα, οπότε οφείλει να καθησυχάσει και να προστατέψει, εκτός από τον εαυτό του και τα παιδιά του.

Τα παιδιά από την πλευρά τους δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές της ρουτίνας τους, τις οποίες δημιούργησε όλη αυτή η κατάσταση που βιώνουμε, αν και από τη φύση τους, σε σύγκριση με τους ενήλικες, διαθέτουν μεγαλύτερο βαθμό ανθεκτικότητας απέναντι σε στρεσογόνα γεγονότα, περισσότερη αισιοδοξία και βλέπουν μια δυσκολία μέσα από τη δική τους οπτική γωνία.

Το υποχρεωτικό κλείσιμο των σχολείων, η απότομη απομάκρυνση από τους φίλους και τους συμμαθητές τους, η διακοπή των εξωσχολικών δραστηριοτήτων τους, ο εγκλεισμός και ο περιορισμός στο σπίτι, η κοινωνική απομόνωση που τους στέρησε τη διά ζώσης επαφή και επικοινωνία με αγαπημένα πρόσωπα (γιαγιά, παππού, θείο, θεία, ξαδέρφια, νονό), είναι λογικό να οδηγήσουν σε ποικίλες αντιδράσεις και συμπεριφορές τα παιδιά και τους εφήβους.

Αναμφισβήτητα, επειδή το κάθε παιδί είναι μοναδικό και ξεχωριστό, εισπράττει και ερμηνεύει διαφορετικά αυτή την παγκόσμια κρίση και έτσι άλλα παιδιά επηρεάζονται σε μεγαλύτερο βαθμό και άλλα σε μικρότερο.  

Πρωταρχικό ρόλο στην ένταση των συναισθημάτων που βιώνουν τα παιδιά αυτή την περίοδο και στο κατά πόσο θα τραυματιστεί ο ψυχικός τους κόσμος, διαδραματίζει η συμπεριφορά των γονέων και η προσέγγιση που θα ακολουθήσουν πάνω στο συγκεκριμένο θέμα.

Ορισμένες κατευθυντήριες συμβουλές προς τους γονείς και τους ενήλικες που εμπλέκονται στην ανατροφή των παιδιών και των εφήβων, είναι οι ακόλουθες:

• Να προσπαθήσουν να καλλιεργήσουν ένα κλίμα, μέσα στο οποίο τα παιδιά θα αισθάνονται ασφάλεια και σιγουριά.

• Να μην υποτιμήσουν τη σοβαρότητα της κατάστασης, γιατί αυτό συνεπάγεται πως και τα παιδιά θα αγνοήσουν τον κίνδυνο και δεν θα τηρήσουν όπως πρέπει τα απαιτούμενα μέτρα προστασίας.

• Να παραμείνουν συγκροτημένοι, ήρεμοι και ψύχραιμοι και να μη μεταδίδουν το άγχος, τον πανικό και τα υπόλοιπα αρνητικά τους συναισθήματα στα παιδιά. Η αντίδραση των παιδιών εξαρτάται πρωτίστως από τη δική τους συμπεριφορά.

• Να δείξουν στα παιδιά με ποιους τρόπους μπορούν να προστατέψουν τον εαυτό τους και τους γύρω τους και να τους διδάξουν βασικούς κανόνες υγιεινής που θα πρέπει να τηρούν και θα μπορούν να εφαρμόζουν και χωρίς τη δική τους προτροπή και βοήθεια.

• Να λειτουργούν ως πρότυπα για τα παιδιά τηρώντας τα απαιτούμενα μέτρα προφύλαξης, σύμφωνα πάντα με τις υποδείξεις των επιστημόνων και να σέβονται τις οδηγίες που συνιστούν οι ειδικοί.

• Να μη φοβούνται και να μην αποφεύγουν να μιλήσουν στα παιδιά για τον κορωνοϊό. Η άγνοια, η απόκρυψη της αλήθειας και η έλλειψη γνώσης και πληροφόρησης, προκαλούν μεγαλύτερο φόβο και άγχος στα παιδιά.

• Να μιλήσουν ανοιχτά και ειλικρινά στα παιδιά, με σαφήνεια, χρησιμοποιώντας απλό, κατανοητό και περιεκτικό λόγο, που να αντιστοιχεί στη χρονολογική και νοητική ηλικία τους.

• Να ενημερώνονται από έγκυρες και αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης και να μην ανακυκλώνουν στα παιδιά οτιδήποτε βλέπουν ή ακούν στο διαδίκτυο.

• Να είναι πρόθυμοι και διαθέσιμοι να απαντήσουν στα ερωτήματα που εκφράζουν τα παιδιά.

• Να δείχνουν την απαιτούμενη υπομονή, καθώς τα παιδιά μπορεί να επαναλαμβάνουν πολλές φορές τις ίδιες απορίες.

• Σε περίπτωση που δε γνωρίζουν κάτι ή δεν είναι σίγουροι, δε χρειάζεται να νιώθουν άσχημα. Δεν είναι άλλωστε εφικτό να έχουν για όλα την κατάλληλη απάντηση ή να είναι ανά πάσα στιγμή σε ετοιμότητα να καλύψουν τις απορίες των παιδιών. Μπορούν να πουν στα παιδιά πως επειδή δεν είναι σίγουροι και δεν θέλουν να τους δώσουν λάθος απάντηση, θα φροντίσουν να ενημερωθούν και θα τους απαντήσουν αργότερα.

• Να βεβαιώνονται πως όλα όσα αναφέρουν στα παιδιά έχουν γίνει κατανοητά.

• Να μην εκθέτουν διαρκώς τα παιδιά σε συζητήσεις γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, και σε υλικό ή περιεχόμενο που προέρχεται από τα Μ.Μ.Ε. ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ειδήσεις, ενημερωτικές εκπομπές, ανακοινώσεις γιατρών, φωτογραφίες, δημοσιεύσεις, σχόλια, αναρτήσεις).

• Να ελέγχουν κατά πόσο τα παιδιά ασχολούνται συχνά με το διαδίκτυο, αναζητώντας πληροφορίες σχετικά με τον κορωνοϊό σε διάφορες ιστοσελίδες ή αναλύουν υπερβολικά το συγκεκριμένο θέμα κάθε φορά που επικοινωνούν με τους συνομηλίκους τους.

• Να μην κάνουν ενώπιον των παιδιών σενάρια καταστροφολογίας (π.χ. ήρθε η συντέλεια του κόσμου, θα πεθάνουμε όλοι, θα πεινάσουμε, δεν θα ξαναβγούμε έξω ποτέ, θα αργήσουν πάρα πολύ να βρουν θεραπεία ή εμβόλιο για τον ιό, θα ξεμείνουμε από χρήματα, θα εξαντληθούν τα τρόφιμα, θα μας απολύσουν), γιατί έτσι ενισχύουν την πεποίθηση πως η κατάσταση είναι εκτός ελέγχου και πως ο ιός είναι πανίσχυρος, με αποτέλεσμα τα παιδιά να βιώνουν το αίσθημα της αδυναμίας και να νιώθουν αυξημένο άγχος και φόβο.

• Να βοηθήσουν τα παιδιά να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να τα βεβαιώσουν πως είναι φυσιολογικά όλα όσα νιώθουν αυτή την περίοδο.

• Να διαμορφώσουν και να διατηρήσουν ένα σταθερό πρόγραμμα στο σπίτι, όσο αυτό είναι εφικτό (π.χ. να καθορίσουν σταθερές ώρες μελέτης, να κάνουν συχνά διαλείμματα για να φάνε κάτι υγιεινό και να τηρούν μια ρουτίνα για τον ύπνο, το φαγητό και τον ελεύθερο χρόνο).

• Να συμφωνήσουν με τον σύντροφό τους εφαρμόζοντας μια κοινή γραμμή όσον αφορά σε αυτά που λένε στα παιδιά. Εάν τα παιδιά λαμβάνουν από τους γονείς τους διπλά μηνύματα κλονίζεται η εμπιστοσύνη τους και βιώνουν μεγάλη σύγχυση.

• Να αποφύγουν τις διαμάχες, τις εντάσεις, τις διαφωνίες, τις προστριβές και τις συγκρούσεις ενώπιον των παιδιών.

• Είναι απόλυτα φυσιολογικό τα παιδιά να νιώθουν φόβο και απειλή σχετικά με την υγεία των ίδιων και των αγαπημένων τους προσώπων. Οι γονείς πρέπει να τα καθησυχάσουν και να τους εξηγήσουν πως αν παραμείνουν μέσα στο σπίτι, όλοι θα είναι ασφαλείς.

• Εάν το παιδί ρωτήσει τι θα συμβεί αν νοσήσει, να προσπαθήσουν να του πουν με απλά λόγια πως στα παιδιά τα συμπτώματα του ιού είναι πολύ πιο ήπια και πως αν συμβεί κάτι τέτοιο, δεν θα το περάσει μόνο του, αλλά θα είναι δίπλα του και θα το φροντίσουν.

• Τα παιδιά έχουν την τάση να ενοχοποιούν τον εαυτό τους όταν κάτι δεν πάει καλά. Για αυτό, αν ένα παιδί έχει νοσήσει, θα πρέπει να το βεβαιώσουν πως δεν ευθύνεται το ίδιο για τυχόν μετάδοση του ιού σε κάποιον ενήλικα από το οικείο περιβάλλον και πως ο ασθενής θα λάβει την κατάλληλη φροντίδα.

• Να μην αποδίδουν κατηγορίες και αρνητικούς χαρακτηρισμούς στον κρατικό μηχανισμό και στους φορείς υγείας, γιατί έτσι ενισχύουν την πεποίθηση πως δεν υπάρχει επαρκής προστασία και θωράκιση απέναντι στον ιό και τα παιδιά βιώνουν αυξημένο άγχος.

• Να μην στιγματίζουν άλλα παιδιά ή ενήλικες που έχουν νοσήσει.

• Να φροντίσουν να διατηρήσουν τα παιδιά συχνή επαφή με τα αγαπημένα τους πρόσωπα (γιαγιά, παππού, θείους, φίλους), μέσω βιντεοκλήσεων ή τηλεφωνικής επικοινωνίας. Πολλές φορές μάλιστα όταν διακόπτεται η επικοινωνία με τα οικεία πρόσωπα για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα παιδιά θεωρούν πως έκαναν ή είπαν κάτι κακό σε κάποιον δικό τους και για αυτό απομακρύνθηκε ξαφνικά. Ερμηνεύουν δηλαδή αυτή την απόσταση ως τιμωρία. Οι γονείς πρέπει να έχουν κάνει την κατάλληλη προετοιμασία, εξηγώντας στα παιδιά πως πρέπει για ένα διάστημα να μείνει ο καθένας στο σπίτι του, για να μην εξαπλωθεί ο ιός και να είμαστε όλοι υγιείς.

• Να καλλιεργήσουν στο σπίτι ένα αισιόδοξο κλίμα, κάνοντας δραστηριότητες που τους προσφέρουν ικανοποίηση, τους χαλαρώνουν και τους αποφορτίζουν από το άγχος και τις αρνητικές σκέψεις (να ακούσουν μουσική, να τραγουδήσουν, να χορέψουν, να κάνουν γυμναστική, να μαγειρέψουν, να παίξουν επιτραπέζια παιγνίδια, να ζωγραφίσουν, να κάνουν κατασκευές, να δουν άλμπουμ με παλιές φωτογραφίες, να παρακολουθήσουν μια ταινία, να ποτίσουν τα φυτά, να διαβάσουν παραμύθια και βιβλία, να καθαρίσουν το σπίτι, να φτιάξουν ένα γλυκό) και να θέσουν οικογενειακούς στόχους για το μέλλον, δημιουργώντας μια θετική προοπτική.

• Εάν υπάρχει μια ξεχωριστή περίσταση (π.χ. γενέθλια ή γιορτή των παιδιών, επέτειος γονέων), να γιορτάσουν το γεγονός στο σπίτι ή να οργανώσουν ένα πάρτυ - έκπληξη, όπου θα συμμετάσχουν φίλοι των παιδιών και συγγενείς μέσω ομαδικής βιντεοκλήσης.

• Να επιβραβεύσουν τα παιδιά για την υπευθυνότητα, τη διάθεση συνεργασίας και την ωριμότητα που επιδεικνύουν αυτή την περίοδο.

• Να σέβονται τις ανάγκες των εφήβων και να δείξουν υπομονή και κατανόηση απέναντι σε ενδεχόμενη αντιδραστική συμπεριφορά που μπορεί να εκδηλώσουν. Να προσπαθούν να τους πλησιάσουν και να συζητούν μαζί τους, ακούγοντας προσεκτικά όσα τους λένε.

• Ειδικά οι έφηβοι που θα αντιμετωπίσουν φέτος την ψυχοφθόρα διαδικασία των Πανελλαδικών εξετάσεων, επιβαρύνονται περισσότερο από την όλη κατάσταση και έχουν αυξημένο άγχος και ανασφάλεια, οπότε χρειάζονται περισσότερη κατανόηση, προσοχή και συναισθηματική υποστήριξη από τους γονείς τους.

• Εάν παρόλα αυτά νιώθουν πως τους ανησυχεί κάτι στη συμπεριφορά των παιδιών τους (π.χ. διατροφικές διαταραχές, δυσκολίες στον ύπνο, επιθετική συμπεριφορά, έλλειψη διάθεσης, συχνές συναισθηματικές μεταπτώσεις, αυξημένο άγχος και ψυχοσωματικά συμπτώματα, διαρκή ξεσπάσματα με κλάμα, επίμονη άρνηση να μιλήσουν με αγαπημένα πρόσωπα, παλινδρόμηση σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια), δεν ξέρουν με ποιο τρόπο πρέπει να προσεγγίσουν τα παιδιά, δυσκολεύονται πολύ οι ίδιοι να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους ή έχουν αυξημένες συγκρούσεις με τον σύντροφό τους, καλό θα είναι να ζητήσουν άμεσα βοήθεια και στήριξη από ειδικό.

Με υπομονή, ψυχραιμία, συνεργασία, ενσυναίσθηση, ανθρωπιά και ενότητα θα περάσει όλη αυτή η δύσκολη κατάσταση και θα συνεχίσουμε τη ζωή μας. Εύχομαι ολόψυχα καλή δύναμη σε όλους! 

Μαρίνα Κόντζηλα
Συμβουλευτική Ψυχολόγος - Εκπαιδεύτρια Ομάδων Γονέων

Γραφείο: Δουκίσσης Πλακεντίας & Φαρσάλων 10, Χαλάνδρι (δίπλα στο Mετρό στάση "Χαλάνδρι")
Τηλέφωνα επικοινωνίας: 210-6005441 & 697-0084190
E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Ιστοσελίδα: www.marpsychology.gr
Facebook: Μαρίνα Κόντζηλα Υπηρεσίες Ψυχολόγου